فرایند استخراج عصاره ی گیاهان یا عصاره گیری به فرایندی گفته می شود که در طی آن بخشی مشخص یا عنصر خاصی در گیاهان برای استفاده در صنایع و کسب و کارهای مختلف استخراج می شود. این فرایند می تواند به دو شکل ” استخراج مایع مایع ” یا ” استخراج مایع جامد ” صورت گیرد که برای استخراج عصاره ی گیاهان معمولا از روش مایع جامد استفاده می شود که در آن از یک حلال به خصوص برای خارج کردن عصاره ی گیاهان استفاده می شود به طوری که گیاه داخل یک حلال قرار گرفته و حلال به تدریج به گیاه نفوذ کرده و با حل کردن قسمت هایی از گیاه باعث خروج عصاره ی گیاه می شود. در تکنیک عصاره گیری گیاهان انتخاب حلال مناسب بسیار مهم است و ویژگی های انتخاب پذیری حلال ، امنیت استفاده از آن و هزینه ی مصرفی در این فرایند باید مدنظر قرار بگیرد.

انواع روش های استخراج عصاره ی گیاهان

از آنجا که استخراج گیاهان می تواند به دو شکل مایع و جامد انجام بگیرد روش های مختلفی برای انجام این تکنیک ها برای استفاده های صنعتی و تجارتی از عصاره ی گیاهان وجود دارد که از جمله ی آن ها می توان به موارد زیر اشاره کرد :

• استخراج مایع جامد (Liquid-Solid Extraction)
• استخراج مایع مایع (Liquid-Liquid Extraction)
• استخراج اسید باز (Acid/Base Extraction)
• ماسراسیون (Maceration Extraction)
• پرکولاسیون (Percolation Extraction)
• استخراج با دستگاه سوکسله (Soxhlet Extraction)
• استخراج با دستگاه کلونجر (Clevenger Extraction)
• جوشاندن (Decoction)
• استخراج به روش مایکروویو (Microwave assisted Extraction)

اصول استفاده شده در این روش ها تا حدودی مشابه هم هستند اما در بعضی مسائل با هم تفاوت دارند همچنین نوع گیاهی که می خواهیم عصاره ی آن را استخراج کنیم بر روی روش مورد استفاده موثر است.

استخراج مایع جامد (Liquid-Solid Extraction)

استخراج مایع جامد روشی است که طی آن از یک حلال مایع برای جدا کردن یک ماده ی جامد استفاده می شود و عواملی مثل اندازه ی ذرات جامد و نوع و دمای حلال مورد استفاده در این روش تاثیرگذار است.

این روش بیش تر برای استخراج دانه های روغنی و تولید روغن گیاهی استفاده می شود و از حلال هایی مثل آب ، الکل ، پارافین و یا حتی گازهایی مثل کربن دی اکسید استفاده کرد همچنین در صورتی که ماده ی مورد نظر برای استفاده در صنعت دارویی یا غذایی به کار برود معمولا باید از حلال های طبیعی و گیاهی برای استخراج استفاده کرد.

استخراج مایع مایع (Liquid-Liquid Extraction)

استخراج مایع مایع روشی برای جداسازی دو یا چند فاز مایع از یکدیگر است که بیش تر برای عصاره گیری از گیاهان و خالص کردن عصاره ها یا استخراج کافئین از برگ چای استفاده می شود همچنین روشی دیگری به نام ” استخراج اسید و باز ” وجود دارد که زیر مجوعه ی استخراج مایع مایع محسوب می شود که طی آن ترکیبات آلی طبیعی بر اساس خاصیت اسید و بازی خود جدا می شوند.

ماسراسیون (Maceration Extraction)

یکی از متداول ترین و محبوب ترین روش های استخراج عصاره های گیاهی استفاده از روش ماسراسیون است که در طی آن حجم مشخصی از گیاه خشک و آسیاب شده به مدت مشخصی درون حلال قرار می گیرد. این روش با توجه به اینکه نیاز به گرمادهی ندارد روش بسیار خوبی برای انجام مطالعات بیولوژیکی فرآورده های گیاهی و عصاره گیری از گیاهان حساس است.

پرکولاسیون (Percolation Extraction)

در این روش از دستگاهی به نام ” پرکولاتور ” استفاده می شود که یک ظرف مخروطی شکل با یک فیلتر است که مایع به آرامی از داخل فیلتر آن عبور میکند. از این روش برای عصاره گیری از گیاهان ، استخراج آنتی اکسیدان و دیگر ترکیبات مفید گیاه و یا ترکیباتی که به حرارت دادن حساس هستند استفاده می شود.

استخراج با دستگاه سوکسله (Soxhlet Extraction)

این روش یکی از مرسوم ترین روش های استخراج عصاره ی گیاهان در آزمایشگاه ها است که طی آن گیاه خشک بسته بندی شده در کاغذ صافی در داخل محفظه ی مخصوص استخراج قرار می گیرد و سپس به آن حلال اضافه می شود و گرمکن روشن می شود تا حلال تبخیر و جدا شود.

این روش برای مواد گیاهی دارای ناخالصی های نامحلول مناسب و برای نمونه های گیاهی حساس به حرارت نامناسب است و مورد استفاده قرار نمی گیرد.

استخراج با دستگاه کلونجر (Clevenger Extraction)

در این روش از دستگاه کلونجر استفاده می شود که اساس کار آن شباهت زیادی به دستگاه سوکسله دارد با این تفاوت که در سوکسله انواع حلال (آبی، الکلی، هیدروالکلی) مورد استفاده قرار می گیرد در حالیکه در کلونجر تنها از آب به عنوان حلال استفاده می شود همچنین در این روش بر خلاف روش قبلی که گیاه خشک شده باید با کاغذ صافی بسته بندی می شد ، نمونه ی گیاهی به بسته بندی نیاز ندارد و به صورت آزادانه و به طور مستقیم در محفظه ی مخصوص حرارت می بیند.

جوشاندن ( Decoction Extraction )

در این روش عصاره گیری از نقطه ی جوش مواد کمک گرفته می شود تا مواد با نقطه جوش های مختلف از یکدیگر جدا شوند. این تکنیک بر پایه ی آب انجام می شود و مناسب همه ی گیاهان نیست.

استخراج به روش مایکروویو (Microwave assisted Extraction)

روش مایکروویو یکی از روش های پیشرفته ی استخراج عصاره ی گیاهان است که به دلیل استفاده نکردن از حلال های آلی یک فناوری سبز هم محسوب می شود و به طور کلی مزایای زیادی از جمله بازدهی بالا نسبت به سایر روش ها دارد.

در این تکنیک چرخش دوقطبی و انتقال یونی باعث جابه جایی یون بین حلال و نمونه ی گیاهی و استخراج عصاره ی آن می شود.